واضح است که قزاق‌ها مسلمانان سنی مذهب حنفی هستند. به گفته محققان، گسترش اسلام در قلمرو قزاقستان امروزی فرآیندی بود که چندین قرن به طول انجامید. اسلام در ابتدا به مناطق جنوبی نفوذ کرد. در پایان قرن دهم میلادی، حضور خود را در میان جمعیت مستقر در ژتیسو و سیر دریا تثبیت کرد و به دین امپراتوری ترکی قراخانی تبدیل شد که در قرن دهم میلادی در ژتیسو پدید آمد و اثر "کوداتگو بیلیک" از یوسف بالاساگونی (1015-1016) که در آن ایدئولوژی مسلمان منعکس شده است را از خود به جای گذاشت.
با این حال، گرویدن اشراف عشایری به اسلام به این معنا نیست که عقیده مسلمانان به طور محکم توسط همه اقشار جامعه پذیرفته شده است. مردم عادی اعتقادات مذهبی اجداد خود را برای مدت طولانی حفظ کردند.
کاترین دوم و اسلام
همانطور که اتفاق می‌افتد، همیشه افرادی هستند که معتقدند دیدگاه آنها از فرآیندهای خاص تنها دیدگاه صحیح و موجه است. برخی از روحانیون و مؤمنان عادی می‌گویند که اسلام قزاقستان اسلام نادرستی است و این کشور به اسلام ناب و واقعی عربی نیاز دارد. این ابتکار، همانطور که آرون اتابک شاعر و روزنامه‌نگار نوشته است، عمدتاً از ائمه تحصیل‌کرده در جهان عرب سرچشمه می‌گیرد. به عقیده آنها اسلام ناب عربی «وهابیت» مذهب رسمی عربستان سعودی، وطن حضرت محمد است. بنابراین، مفاهیم مقدس برای قزاق‌ها، مانند ارواح، رد یا تسطیح می‌شوند، هیچ پرستش زمین، آب و آسمان و هیچ احترامی به مقدسین وجود ندارد - اولیا، مکان‌های مقدس، مزارها، زیارت‌ها و غیره، تمامی این اعمال توسط این ائمه تحت مفهوم "شرک" قرار می‌گیرند.
واقعیت جالب: از آنجایی که استپ قزاق در آن زمان تحت‌الحمایه روسیه بود، در نیمه دوم قرن هجدهم میلادی با حکمی خاص، کاترین دوم امپراتور روسیه، اسلام را در رتبه دین رسمی قزاق‌ها معرفی کرد.
مذهب حنفی
مذهب یک مکتب حقوقی مسلمانان است. مذهب حنفی جریان حاکم اسلام سنی در قزاقستان است که توسط ابوحنیفه (699-767) تأسیس شد و یکی از چهار مکتب متعارف الهیات در اسلام شد. ظاهراً مذهب ابوحنیفه در قرن‌های سیزدهم تا پانزدهم بر قلمرو قزاقستان امروزی مسلط شد. توجه داشته باشیم که در زمان اتحاد شوروی الحادی توتالیتر، مسلمانان قزاقستان پیرو حنفیت بودند، اما هر گونه بازدید از مسجد در کشوری که هیچ ایدئولوژی غیر از کمونیستی را تحمل نمی‌کرد، یک حرکت جسورانه تلقی می‌شد.
مکاتب سنّت
در مذهب سنی چهار مکتب اصلی وجود دارد: حنفی، شافعی، مالکی و حنبلی.
اسلام دین واحد همه مسلمانان است، اما این امر وجود اختلاف‌نظر بین نمایندگان جریان‌های اصلی اسلام را منتفی نمی‌کند. همچنین، بین نمایندگان جنبش‌های مختلف اسلام در مسائل مربوط به اصول اساسی تصمیمات حقوقی و نیز در موضوعات مربوط به ماهیت اعیاد دینی مسلمانان اختلافات کاملاً چشمگیری وجود دارد. نمایندگان جنبش‌های مختلف اسلامی نیز نگرش متفاوت نسبت به غیر مؤمنان دارند.
بر اساس اکثر منابع، سنی‌ها 85 درصد از جمعیت مسلمانان جهان را تشکیل می‌دهند. 15 درصد دیگر عمدتاً شیعه و همچنین نمایندگان فرقه‌های کوچک مسلمان مانند علوی‌ها، احمدی‌ها، اباضیان، دروزی‌ها، اسماعیلیان و سایرین هستند.به عقیده اهل سنت، جانشینان حضرت محمد، چهار خلیفه عادل اول (ابوبکر، عمر، عثمان و علی) بودند.
نکته جالب دیگر مربوط به مفاهیم سلفی‌گری و وهابیت است. تقریباً همه، از جمله برخی مومنان، آنها را جنبش‌های مستقل می‌دانند. در واقع، این دو عنوان یک جنبش است. به گفته کارشناسان، وهابیت دین نیست، بلکه نوعی جانشین برای آن است که بر اساس جاه‌طلبی‌های رادیکال سیاسی بنا شده است. به بیان ساده‌تر، وهابیت یک اصطلاح سیاسی و سلفی‌گری یک اصطلاح کلامی است. وهابی‌های قزاقستانی را می‌توان به عنوان رادیکال‌های میانه‌رو طبقه‌بندی کرد.
آغاز عربستان
همانطور که مخالفان جنبش می‌نویسند، سلفی‌گری از عربستان سعودی سرچشمه می‌گیرد و تمایل ترسناکی را برای گسترش پیوسته در سراسر جهان نشان می‌دهد. این جریان بخشی از یک شبکه افراطی-تروریستی جهانی است که دارای دو شاخه قدرتمند دینی-سیاسی و نظامی است.در اکتبر 1973، زمانی که قیمت نفت چهار برابر شد، این امر باعث ثروتمند شدن عربستان سعودی و تقویت موقعیت آن در جهان عرب و اسلام شد. در جده، سازمان کنفرانس اسلامی - OIC (آنالوگ سازمان ملل برای جهان اسلام) و در چارچوب آن بانک توسعه اسلامی (IDB) – به عنوان ابزاری برای نفوذ مالی وهابی‌ها بر کشورهای مسلمان ایجاد شد. لازم به ذکر است که قزاقستان یکی از اعضای OIC است و IDB در این کشور کاملاً فعال است.
وهابیت در قزاقستان
بر اساس اطلاعات آشکار، خاستگاه وهابیت در قزاقستان به شرح زیر است: این جریان در آغاز استقلال قزاقستان شروع به نفوذ در این کشور کرد. در دهه نود میلادی، جوانان قزاقستانی برای آموزش دینی به کشورهای عربی سفر کردند و در آنجا برخی از آنها زیر نظر عقاید مختلف از جمله وهابیت قرار گرفتند. طبیعتاً پس از اتمام تحصیل، جوانان به قزاقستان بازگشتند و به تبلیغ عقاید دینی افراطی پرداختند.
در ابتدا، نمایندگان وهابیت در قزاقستان که در کشورهای عربی تحصیل کرده بودند، به افتتاح بنیادهای خیریه، سازماندهی دوره‌های دینی و زبان مشغول شدند و از این طریق نظر ذهن‌های آسیب‌پذیر را جلب کردند. اما در درون خود سلفی‌ها اختلافات و جریاناتی وجود دارد که رویکردهای متفاوتی به اهداف و تفاسیر آن دارند.همانطور که برخی از محققان خاطرنشان می‌کنند، همه این گروه‌ها، صرف‌نظر از اینکه در تبلیغ دیدگاه‌های خود میانه‌رو یا رادیکال هستند، قزاقستان و هویت ملی آن را تهدید می‌کنند. وهابی‌ها تمام تاریخ و تجربه قبلی مردم قزاق را در اسلام انکار می‌کنند.
"اسلام بدون مذاهب"
وهابی‌ها را سلفی نیز می‌نامند، زیرا از نظر ایدئولوژیک عملاً یکسان و پیرو اسلام اولیه بنیادگرا هستند و پیروان جنبش رادیکال سنی "اخوان المسلمین" را نیز می‌توان در زمره آنها دانست. آنها آموزه‌ها و شیوه‌های خاص خود را دارند که بسیاری از آنها با اصول اساسی اسلام در تضاد است.برای توضیح همه پیچیدگی‌های کلامی این آموزه، فرصت بیشتری لازم است اما به طور خلاصه، وهابی‌ها-سلفی‌ها تمام متون سنتی شریعت اسلامی را به استثنای قرآن رد می‌کنند و برای ایجاد شریعت جدید، یعنی معرفی اسلام جدید تلاش می‌کنند.
وهابی‌ها-سلفی‌ها در همه کنفرانس‌های اسلامی، شعار «اسلام بدون مذاهب» را مطرح می‌کنند و بدین ترتیب برتری ایدئولوژی خود را به رسمیت می‌شناسند. بنابراین، از مطالب فوق کاملاً روشن می‌شود که وهابیت ـ سلفی، اسلام سنتی مانند سنی و تشیع نیست بلکه بیانگر جهت‌گیری نسبتاً جدیدی از اسلام فرقه‌ای است که از نظر شکل و محتوا با اسلام سنتی واقعی متفاوت است. وهابی‌ها که خود را سنی نشان می‌دهند، با اتکا به منابع مالی هنگفت عربستان سعودی و قطر سعی در ایجاد یک خلافت وهابی از جهان عرب دارند.
انکار سنت‌ها
اکثر سلفی‌ها در قزاقستان سنت‌های ملی قزاقستان را (مثلاً در لباس پوشیدن) به طور قاطع انکار می‌کنند و آنها را بدعت (نوآوری غیرقانونی) یا شرک می‌دانند.همان طور که آناتولی نسمیان، محقق و پژوهشگر مذهبی می‌نویسد، محمد الوهاب خالق ایدئولوژی وهابیت، به گفته متکلمان، مطلقاً چیز جدیدی برای اسلام نیاورد. اما او به روشی بسیار سودمند به این کار پرداخت؛ او ایدئولوژی دولتی را برای اولین دولت آل سعود تدوین کرد که در عربستان ایجاد شد. همه نقل قول‌ها و تمام افکار او یک هدف واحد داشتند؛ توجیه حق سلطنت آل سعود، و آنجایی که مبارزه برای قدرت است، جایی برای احساسات نیست، بنابراین وهابیت به شدت فضای اطراف را به دوستان و دشمنان تقسیم می‌کند و همیشه تعداد دوستان کمتر است و هر لحظه آنها می توانند به دشمن تبدیل شوند.
اکنون فعالیت فرقه‌ها و جریان‌های اسلامی فروکش کرده است، به احتمال زیاد این امر به این دلیل است که «رهبران» دینی آنها یا در حال گذراندن دوران محکومیت خود هستند، یا از دنیا رفته‌اند و یا در انتظار «رونق خلافت» خود پنهان شده‌اند.نمایندگان مجلس اطلاعات بسیار بیشتری در این زمینه دارند. احتمالاً بی‌جهت نبود که در بهار، ایرمورات باپی، منتخب مردم، اشاره‌ای به این موضوع کرد که در پاییز تغییرات قابل‌توجهی در قانون مربوط به موضوعات دینی ایجاد خواهد شد. پیش از این، او گفت که مشاغل کوچک در تعدادی از مناطق، به ویژه آنهایی که با تجارت بازار مرتبط هستند، توسط وهابی‌ها - طرفداران جنبش اسلامی رادیکال – سلفی‌گری تسخیر شده‌اند.
وی در خطاب به نخست‌وزیر و رئیس کمیته امنیت ملی خاطرنشان کرد که در چند سال اخیر، جنبش‌های اسلامی بیگانه با قزاقستان تهدیدی برای تضعیف اصول اجتماعی و عمومی در جامعه ایجاد کرده‌اند.
قزاقستان قدیمی "سمی"
به گفته نماینده مجلس پارلمان قزاقستان، سلفی‌ها شروع به تخریب جامعه و به چالش کشیدن یکپارچگی دولت، مخالفت با سنت‌های وحدت ملی و توسعه مردم قزاق و شیوه زندگی اسلامی قزاق‌ها که طی هزاران سال شکل گرفته بود، کردند. ایرمورات باپی متذکر می‌شود که این جریان دینی رادیکال در حال سیاسی شدن است. اسلام‌گرایان رادیکالی با سوء‌استفاده از عدم سواد دینی مردم، سعی در القای ارزش‌های معنوی نادرست و سنت‌های بیگانه دارند.نماینده مجلس پارلمان گفت: متأسفانه، چنین فرقه‌های اسلامی سمی به طور فعال در تعدادی از مناطق کشور مانند آتیراو، آکتوبه، منگیستاو، اولیتائو و آلماتی در حال گسترش است. این امر همچنین نشان می‌دهد که مقامات محلی وجود دارند که از توسعه فرقه‌های رادیکال حمایت می‌کنند. بر کسی پوشیده نیست که در خود حکومت، کارمندان عالی‌رتبه دولتی وجود دارند که از تبلیغات وهابیت و جنبش‌های بیگانه حمایت می‌کنند. اگر اینها فقط شایعه نیست و بلکه یک وضعیت واقعی است، دولت ما در معرض تهدید است.
باپی تهدید توسعه ملی قزاقستان را با نمایندگان فردی «رژیم قدیمی» مرتبط می‌داند که ایده‌های اسلام رادیکال و تمایل به تقسیم کشور به گروه‌های اجتماعی متخاصم را به خاطر منافع خود، بدون نام بردن از آنها، تبلیغ می‌کنند.این نماینده مطمئن است که امروز، همان «قزاقستان قدیم» قصد دارد «قزاقستان جدید» را از طریق یک ایدئولوژی مذهبی که با سنت‌های ملی قزاقستان بیگانه است، زیر پا بگذارد.
راست تندرو در دستگاه دولتی
قابل توجه است که این سخنان ارمورات باپی تقریباً بلافاصله پس از بیانیه روسلان سیسمبایف، معاون رئیس کمیته امنیت ملی جمهوری قزاقستان گفته شد که در سپتامبر 2023 اظهار داشت:
- بر اساس برآوردهای کارشناسان، تا 10 هزار پلت فرم مجازی افراطی فعال در اینترنت وجود دارد. از طریق شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها، تبادل داده‌ها، توزیع مواد افراطی و مدیریت فعالیت‌های تروریستی صورت می‌گیرد.
پس از این اظهارات، کارشناسان پوشش خبری اوضاع دینی جاری را سرآغاز کارزار وسیعی برای ریشه‌کنی سلفی‌گری (وهابیت) در این کشور دانستند.
گازیز ابیشف، کارشناس علوم سیاسی، خاطرنشان می‌کند که ظاهراً تحلیل‌های دولتی و بین‌دولتی افزایش قابل توجهی را در خطرات ناشی از جنبش‌های دینی بیش از حد فعال نشان می‌دهد که آماده حرکت از نظریه صلح‌آمیز به اقدام مسلحانه هستند. در عین حال، او به این واقعیت توجه دارد که در قزاقستان و در خود دستگاه دولتی طرفداران دیدگاه‌های دینی راست تندرو وجود دارد.
دینارا نظربایوا و اسماعیلیان
در حدود همان سالها، کریم آقاخان چهارم شاهزاده و رئیس اسماعیلیان که چندین بار با نورسلطان نظربایف ملاقات کرد، سعی کرد در قزاقستان جای پایی به دست آورد. بهانه خوبی هم داشت؛ ساخت دانشگاه آسیای مرکزی در تکلی (شهر در منطقه ژتیسو)، که همانطور که اعلام شد، شاهزاده قصد داشت 250 میلیون دلار برای ساخت آن اختصاص دهد.
همچنین کریم آقاخان، برای توسعه بیشتر همکاری با قزاقستان در همه زمینه‌ها ابراز امیدواری کرد.با این حال، نمایندگان مجلس نگران برخی از ابعاد این پروژه بودند. به ویژه، بکبولات تلوخان نماینده سابق از نزدیکی دانشگاه به مرز چین و وجود سرویس امنیت ویژه پردیس این دانشگاه نگران شد.
با این حال، به نظر می‌رسد، این صرفا تلاشی برای بی‌اعتبارسازی جریان جدیدی در قزاقستان بود که می‌توانست رقیبی برای جریان این نماینده سابق مجلس باشد.در فهم کلامی، اسماعیلیان متعلق به اقلیت مسلمان (شیعیان) معتقدند که خداوند برای فهم مؤمن عادی غیرقابل دسترس است و تجسم واقعی ذهن جهانی، پیامبران آدم (ص)، ابراهیم(ص)، نوح(ص)، موسی(ص)، محمد (ص) و اسماعیل(ص) هستند. در عین حال معتقدند که با هر پیامبری امامانی بوده‌اند که معنای پنهان خطبه‌های پیامبران را بیان می‌کردند. آنها متقاعد شده‌اند که قبل از روز قیامت، منجی، آخرین امام - مهدی - بر بشریت ظاهر می‌شود.
در سال 2019، مجله سوئیسی Bilan گزارش داد که دیناروا نظربایوا، دختر دوم نورسلطان نظربایف، رئیس‌جمهور سابق قزاقستان، قلعه معروف بلریو را در کشور آلپ به دست آورده است و آن را از شاهزاده صدرالدین آقاخان، عموی کریم الحسین آقاخان چهارم رهبر اسماعیلیان جهان خرید.طبق آخرین اطلاعات، دانشگاهی در تکلی ساخته نشد.
منابع:
نظر شما